گفتاردرمانی در کودکان دیرگو (Late Talkers)
در ابتدا به جواب این سؤال میپردازیم که دیرگویی یعنی چه؟
«دیرگو» به کودکانی گفته می‌شود که رشد گفتار و زبانشان از همسالان خود ، عقب‌تر است. گفتاردرمانی در کودکان دیرگو (Late Talkers) بسیار دشوار است.
در حالی که سایر حوزه‌ها ( شنوایی ، رشد حرکتی ، تعامل اجتماعی پایه) در نگاه نخست مشکل آشکاری ندارند. معمولاً تشخیص این اختلال بین **۱۸ تا ۳۰ ماهگی مطرح می‌شود.
شاخص های ساده رشد گفتار و زبان عبارتند از:
-۱۲ ماهگی: غان و غون هدفمند ، اشاره و خداحافظی با دست، درک دستورهای ساده مثل: ( “بیا” ).
-۱۸ ماهگی:حدود ۱۰–۲۰ کلمه معنادار ، تقلید آواها/کلمات آشنا.
-۲۴ ماهگی:دست‌کم ۵۰ کلمه و آغاز ترکیب های دو کلمه‌ای مثل: ( “آب بده” ).
-۳۶ ماهگی: جمله های ۳ کلمه‌ای و قابل فهم برای غریبه ها در حدود ۷۵٪ ( قاعده‌ی 1/4: ۱سال=25٪، ۲سال=50٪، ۳سال=75٪، ۴سال≈100٪ ).
پرچم‌های قرمز چیست؟ ( نیاز به ارجاع فوری )
-عدم غان‌وغون تا ۹–۱۰ ماهگی
-نبودن ژست ها ( اشاره/بای‌بای ) تا ۱۲ ماهگی
-نبود کلمه‌ی منفرد تا ۱۶ ماهگی
-نبود عبارت های دوکلمه‌ای تا ۲۴ ماهگی
-پس‌رفت مهارت های گفتار یا اجتماعی در هر سنی
–شک به کم‌شنوایی ، عفونت های مکرر گوش ، یا تماس چشمی بسیار محدود
در اینجا باید به یک نکته اشاره کنیم که: دو زبانه بودن «علت» دیرگویی نیست. همچنین استفاده از زبان اشاره یا ابزار های ارتباط جایگزین (AAC) باعث «تنبل شدن گفتار» نمی‌شود؛ برعکس می‌تواند سکوی پرتاب گفتار باشد.
علل و عوامل خطر این اختلال چیست؟
–شنوایی:کم شنوایی دائم یا موقت ( اوتیت مدیا ). غربالگری شنوایی ضروری است.
-عوامل زیستی: تولد زودرس ، سابقه‌ی خانوادگی اختلالات زبان ، مشکلات تنظیم تون دهانی–صورت ، زبان بند شدید.
-عصبی–رشدی: اوتیسم ، اختلال زبان رشدی ( DLD ) ، آپراکسی گفتار کودکان ، ناتوانی هوشی.
-محیطی:ورودی زبانی کم کیفیت ، تعامل دو سویه‌ی محدود ، صفحه نمایش بدون همراهی والد.
ارزیابی در گفتاردرمانی به چه روشی است؟
۱-گرفتن تاریخچه‌ی دقیق: بارداری/زایمان ، رشد milestones ، سابقه گوش ، زبان‌های خانه.
۲-غربالگری شنوایی: ارجاع به ادیولوژیست در صورت شک.
۳-ارزشیابی دهانی–حرکتی: ساختارها ( زبان ، لب‌ها ، کام ) و کارکرد ها ( جویدن ، دمیدن ، تقلید حرکات ).
۴-نمونه‌گیری زبان در بازی: عداد واژگان ، طول میانگین جمله ( MLU )، انواع کنش‌های ارتباطی ( درخواست ، رد ، نظر ).
۵-بررسی فهم زبان ( دریافتی ):پیروی از دستور های یک/دو مرحله‌ای ، شناسایی اشیا/اعضا.
۶-تعامل و بازی:توجه مشترک ، نوبت‌گیری ، بازی نمادین.
۷-آزمون‌های استاندارد/چک‌لیست‌ها: در صورت نیاز برای تصویب طرح درمان.
> خروجی ارزیابی باید شامل: خط مبنا ( Baseline ) ، اهداف SMART ، و برنامه‌ی خانگی باشد.
اهداف درمانی (SMART) چیست؟
-کوتاه‌مدت:
-«کودک در موقعیت های بازی روزانه ، در ۴ از ۵ فرصت ، با اشاره یا بیان یک کلمه درخواست کند.»
-«با مدل‌سازی بزرگسال ، عبارت دوکلمه‌ای ( اسم+فعل/صفت ) را دست کم ۱۰ بار در جلسه تولید کند.»
-میان‌مدت:
-افزایش واژگان بیانی به ۱۰۰+ کلمه تا ۲۴–۳۰ ماهگی.
-افزایش MLU از ۱.۲ به ۲.۰+ در سه ماه.
-بلندمدت:
-گفتار قابل‌فهم ۷۵٪ در ۳ سالگی؛ آغاز روایت کوتاه در ۴سالگی.
پرسش‌های پرتکرار والدین چیست؟
۱-پسرها دیرتر حرف می‌زنند؛ نگران نباشم؟
تنوع فردی هست ولی پرچم‌های قرمز را جدی بگیرید؛ جنسیت دلیل کافی برای تعویق ارجاع نیست.
۲-دو زبانگی باعث دیرگویی شده؟
خیر. ممکن است توزیع واژگان بین زبان‌ها باشد؛ مجموع واژگان را در نظر بگیرید و ورودی باکیفیت بدهید.
۳-آیا باید اول تلفظ را درست کنیم یا واژگان را زیاد کنیم؟
در کودکان دیرگو معمولاً اولویت با افزایش ارتباط و واژگان کارکردی است؛ کار واج‌ها/تلفظ طبق نیاز اضافه می‌شود.
۴-اگر کودک حرف نمی‌زند ، از کجا شروع کنم؟
از درخواست‌های ساده ( بده/باز/بیشتر ) ، اشاره و کارت تصویر شروع کنید؛ هر تلاشی را تقویت کنید.
در آخر باید به این موضوع اشاره کنیم که درمان مؤثر دیرگویی بر سه پایه می‌ایستد: تعامل پاسخگو + فرصت‌سازی هدفمند + تمرین روزانه‌ی کوتاه و مکرر. با پایش منظم و آموزش والدین ، بسیاری از کودکان جهش قابل توجهی در واژگان و جمله سازی نشان می‌دهند. این راهنما برای عمل طراحی شده است: همین امروز یک فعالیت ساده انتخاب کنید ، ۱۰ بار مدل سازی کنید ، و هر تلاش کودک را پررنگ تحسین کنید.
