اختلال بیش‌ فعالی چیست؟

اختلال بیش‌ فعالی چیست؟ اختلال بیش‌فعالی – نقص توجه (Attention Deficit Hyperactivity Disorder)که به اختصار ADHD نامیده می‌شود.

یکی از رایج‌ترین اختلالات روان‌پزشکی دوران کودکی است که در بسیاری از موارد تا بزرگسالی نیز ادامه پیدا می‌کند.

این اختلال با الگوی پایدار بی‌توجهی ، فعالیت بیش از حد و رفتارهای تکانشی مشخص می‌شود که با سطح رشدی فرد ناسازگار است و باعث اختلال در عملکرد تحصیلی ، شغلی یا روابط اجتماعی می‌گردد.

تاریخچه‌ی اختلال بیش فعالی یا ADHD چیست؟

اولین توصیف‌ های مربوط به ADHD به اوایل قرن بیستم بازمی‌گردد ، زمانی که پزشکان علائمی مانند «بی‌قراری ذهنی» یا «ناتوانی در کنترل رفتار» را در کودکان مشاهده کردند.

در دهه‌ی ۱۹۸۰ ، انجمن روان‌پزشکی آمریکا (APA) اصطلاح Attention Deficit Disorder (ADD) را معرفی کرد و سپس در نسخه‌های بعدی راهنمای تشخیصی (DSM) نام آن به ADHD تغییر یافت تا بر نقش بیش‌فعالی نیز تأکید شود.

انواع اختلال بیش فعالی ( ADHD ) عبارتند از:

این اختلال در سه نوع اصلی طبقه‌ بندی می‌شود:
۱-نوع بی‌توجه (Predominantly Inattentive Type):
افراد در تمرکز بر جزئیات ، پیگیری کارها ، یا گوش دادن به دیگران مشکل دارند. معمولاً آرام‌تر هستند و ممکن است به اشتباه به‌عنوان «خیالباف» یا «کند» شناخته شوند.
۲-نوع بیش‌فعال – تکانشی (Predominantly Hyperactive-Impulsive Type):
با تحرک زیاد ، حرف زدن بی‌وقفه ، ناتوانی در انتظار کشیدن نوبت و انجام رفتارهای ناگهانی مشخص می‌شود.
۳-نوع ترکیبی (Combined Type):
ترکیبی از علائم هر دو نوع بالا است و شایع‌ ترین نوع ADHD به شمار می‌رود.

علائم ADHD معمولاً در سه دسته‌ی اصلی قرار می‌گیرند:

۱-بی‌توجهی: عدم تمرکز بر جزئیات و اشتباهات مکرر در کارها
-دشواری در حفظ تمرکز در فعالیت‌ها
-گوش ندادن هنگام صحبت دیگران
-فراموش‌کاری و گم‌کردن وسایل مورد نیاز
-اجتناب از کارهایی که نیاز به تلاش ذهنی مداوم دارند.

۲-بیش‌فعالی: بی‌قراری مداوم، تکان خوردن یا ترک صندلی در موقعیت‌های نامناسب
-دویدن یا بالا رفتن در موقعیت‌های ناهماهنگ با سن
-ناتوانی در بازی آرام
-پرحرفی بیش از اندازه

۳-تکانشگری: پاسخ دادن قبل از تمام شدن سؤال
-دشواری در انتظار کشیدن نوبت
-قطع کردن صحبت دیگران یا دخالت در کارهای دیگران

علت ها و عوامل مؤثر در اختلال بیش فعالی چیست؟

علت دقیق ADHD هنوز به طور کامل مشخص نیست ، اما پژوهش‌ها نشان داده‌اند که این اختلال نتیجه‌ی ترکیب عوامل ژنتیکی ، زیستی و محیطی است.

-عوامل ژنتیکی
بیش از ۷۰٪ موارد ADHD دارای سابقه‌ی خانوادگی هستند. ژن‌هایی که بر انتقال‌ دهنده‌های عصبی مانند دوپامین و نورآدرنالین تأثیر دارند ، در بروز این اختلال نقش مهمی دارند.

-عوامل زیستی
اختلال در عملکرد بخش‌هایی از مغز مانند لوب پیش‌پیشانی ، گانگلیون‌های قاعده‌ای و مخچه در اسکن‌ های مغزی مشاهده شده است. این نواحی در کنترل توجه ، برنامه‌ریزی و بازداری رفتار نقش دارند.

-عوامل محیطی
قرار گرفتن در معرض سموم (مانند سرب) در دوران کودکی
مصرف دخانیات یا الکل توسط مادر در دوران بارداری
زایمان زودرس یا وزن کم هنگام تولد
عوامل روانی–اجتماعی مانند استرس یا بی‌ثباتی خانوادگی

تشخیص و درمان اختلال بیش‌ فعالی چیست؟

تشخیص ADHD بر اساس ارزیابی بالینی جامع انجام می‌شود و شامل مصاحبه با والدین ، معلمان و خود کودک است.

ابزارهایی مانند پرسش‌نامه‌های رفتاری ، مقیاس‌های ADHD (مثل Conners یا Vanderbilt) و مشاهده‌ی مستقیم رفتار نیز مورد استفاده قرار می‌گیرند.

تشخیص معمولاً باید قبل از سن ۱۲ سالگی و در بیش از یک موقعیت ( مثلاً خانه و مدرسه ) تأیید شود.

درمان و مداخلات

درمان ADHD چند بعدی است و معمولاً شامل دارودرمانی ، رفتاردرمانی و مداخلات آموزشی می‌باشد.

۱-دارودرمانی
داروهای تحریک‌ کننده سیستم عصبی مرکزی ( مثل متیل‌فنیدیت و آمفتامین‌ها ) مؤثرترین درمان شناخته‌شده هستند. در برخی موارد از داروهای غیرتحریک‌کننده مانند اتوموکستین یا گوانفاسین استفاده می‌شود.

۲-رفتاردرمانی
روش‌هایی مانند آموزش مهارت‌های خودکنترلی ، برنامه‌های پاداش و پیامد ، آموزش والدین و درمان شناختی–رفتاری ( CBT ) در بهبود رفتار و افزایش تمرکز مؤثرند.

۳-مداخلات آموزشی
معلمان باید از راهبردهایی مانند تقسیم تکالیف به بخش‌های کوچک ، ایجاد محیط بدون حواس‌ پرتی و بازخورد فوری استفاده کنند.

اختلال بیش‌فعالی – نقص توجه ( ADHD ) یک وضعیت پیچیده‌ی عصبی–رشدی است که نیاز به درک ، تشخیص به‌ موقع و درمان جامع دارد.

هرچند این اختلال چالش‌هایی را در مسیر زندگی ایجاد می‌کند ، اما با حمایت خانواده ، آموزش مناسب و درمان علمی ، می‌توان پیامدهای آن را تا حد زیادی کاهش داد و توانایی‌ های فرد را شکوفا ساخت.