سن طلایی تشخیص اتیسم به بازه ی سنی‌ای گفته می‌شود که تشخیص و مداخله ی زودهنگام ، بیشترین تأثیر را بر مسیر رشد ، یادگیری و کیفیت زندگی کودک دارد.
در عمل این بازه عموماً از حدود ۱۲ تا ۳۶ ماهگی (به‌ویژه ۱۸–۲۴ ماه) توصیف می‌شود.
در ادامه به شواهد علمی ، معیارهای غربالگری ، علائم هشداردهنده در گروه‌های سنی مختلف ، اثربخشی مداخلات زودهنگام و… میپردازیم.
چرا «سن طلایی» مهم است؟
مغز کودکان در دو تا سه سال نخست زندگی از بالاترین میزان انعطاف پذیری عصبی (neuroplasticity) برخوردار است.
توانایی‌هایی مانند زبان‌آموزی ، مهارت‌های اجتماعی و تنظیم عاطفی در این دوره بسیار قابل‌تأثیرند.
تشخیص و آغاز مداخلات رفتاری/آموزشی در این دوره می‌تواند رشد گفتار ، تعامل اجتماعی و عملکرد مدرسه پذیری را به‌طور معناداری بهبود دهد.
به طوری که مطالعات نشان داده‌اند شروع زودهنگام مداخلات با نتایج بهتر همراه است.
سن طلایی تشخیص اتیسم دقیقاً چه محدوده‌ای دارد؟
در عمل سه بازه‌ی کلیدی قابل تمییز است:
۱-پیش‌نشانه‌ها (۶–۱۲ ماه):
برخی رفتارها مثل کاهش برقراری تماس چشمی ، کاهش دنبال‌کردن نگاه ، یا تفاوت در لبخند اجتماعی ممکن است از ۶ تا ۱۲ ماه آشکار شوند.
این‌ها هشداردهنده اند ولی همیشه به تشخیص منتهی نمی‌شوند.
۲-سنِ غربالگری رسمی (۱۸–۲۴ ماه):
بیشترین توصیه‌ها و ابزارهای غربالگری (مثل M-CHAT-R/F) برای این بازه طراحی شده‌اند و این بازه معمولاً به عنوان core «سن طلایی» مطرح می‌شود.
غربالگری در این زمان می‌تواند بسیاری از کودکان با نیازهای زودرس را شناسایی کند.
۳-پنجره‌ی مداخله‌ی مؤثر (تا ~۳۶ ماه):
مطالعات نشان می‌دهند شروع مداخلات تا قبل از ۳ سالگی بیشترین فایده را دارد ، هرچند مداخلات پس از این بازه هم سودمندند.
صرفاً اثر و سرعتِ تغییر ممکن است کمتر باشد.
ابزارهای غربالگری رایج تشخیص اتیسم عبارتند از:
(برای 16–30 ماه) ، پرسشنامههای تکمیلی و بررسی‌های توسعه‌ای در ویزیت‌های بهداشتی.
این ابزارها تشخیص را جایگزین نمی‌کنند اما افراد نیازمند ارزیابی کامل را شناسایی می‌کنند.
-ارزیابی تشخیصی: ارزیابی جامعِ چند‌رشته‌ای (روان‌پزشکی/روانشناسی کودک
آسیب‌شناسی گفتار و زبان ، کاردرمانی و گزارش والدین) و استفاده از معیارهای تشخیصی معتبر (مانند DSM-5) برای تایید تشخیص لازم است.
-ثبات تشخیص: تحقیقات نشان داده‌اند تشخیصاتی که در 18–24 ماه گذاشته می‌شود از نظر ثبات قابل قبولی برخوردارند.
اما در برخی موارد تشخیص اواخر و یا تغییر یافته گزارش شده است؛ به همین دلیل پیگیری و بازبینی تشخیصی مهم است.
علائم هشداردهنده بر حسب سن چیست؟
-۶ ماهگی: کم شدن یا فقدان لبخند اجتماعی ، کاهش پاسخ به تماس چشمی یا پیگیری نگاه والد.
-۹–۱۲ ماهگی: پاسخ ندادن به نام ، کاهش یا نبود جورچینیِ لبخند/صدا با والد ، عدم تقلید ساده.
-۱۸ ماهگی: تأخیر در گفتار/بابِلینگ ، فقدان اشاره کردن به اشیاء یا دنبال نکردن اشاره ، بازی غیرتخیلی یا تک‌بعدی ، رفتارهای تکراری.
-۲۴–۳۶ ماهگی: ادامه‌ی تأخیرهای زبانی و اجتماعی ، دشواری در تعامل با همسالان ، علائم قوی‌تر رفتارهای محدود و تکراری.
